TARİH

Eski çağlarda " İndos Vadisi" olarak bilinen bölge; sırasıyla Hititler, İonlar, Akalar, Frigler, Lidyalılar, Persler, Helenler ve Roma İmparatorlukları´nın egemenliği altında kalmıştır.

1071 Malazgirt Savaşından sonra Anadolu´ya gelen göçmen Türk Boylarından Oğuz Kafilesi´nin Avşar Oymağı´na bağlı Karaağaç Baba yönetimindeki bir kol Eşeler Dağı eteğine (bugünkü Dodurgalar, Yazır, Kumavşarı, Darıveren Kasabaları ve çevresi), diğer kolu da Elmadağ eteğine (bugünkü Karahöyükafşarı, Yeşilyuva, Yatağan çevresi) yerleşmişlerdir.

Merkezi Kütahya´da olan ve bugünkü Serinhisar İlçesine sınır Germiyanoğulları Beyliği, bereketli Hamit Ovası´nı (Acıpayam Ovası) ele geçirmek amacıyla uzun süren savaşlar yapmışlardır. Bu savaşlar sonucunda Avşar Beyi Karaağaç Baba önderliğinde Germiyanoğulları'ndan kurtulmuş Hamitoğulları´nın eline geçmiştir. Daha sonraları bölge, tekrar Germiyanoğulları´na geçmiştir. 1381 yılında Germiyanoğlu Süleyman Şah´ın Osmanlılarla akraba olması nedeniyle kızı Devlet Hatun´u Osmanlı Hükümdarı Murad Hüdavendigar´ın oğlu Beyazıt´a verdiğinden Hamit Ovası çeyiz olarak Osmanlılara verilmiştir.

Sultan Beyazıt´ın Timur´a yenilmesi sonucu, Osmanlıların zayıflaması ile bölge tekrar Germiyanoğulları'na geçmiştir. Germiyanoğulları'ndan memnun olmayan bölge halkı Hamitoğulları´na bağlanmak isteğiyle baş kaldırmıştır. Bu nedenle bölge halkı bir süre "Asi Karaağaç" olarak anılmaya başlanmıştır. 1429 yılında ikinci kez Osmanlılara geçen bölge Isparta Sancağı´na bağlanmıştır. Isparta Sancağı´nda iki Karaağaç olunca birine "Şarkîkaraağaç" diğerine de " Garbikaraağaç" adı verilmiştir. Böylece bölge halkı "Asi" töhmetinden kurtarılmıştır. Bir süre sonra Burdur´un sancak olması nedeniyle bölge Burdur Sancağı´na bağlanmıştır.
Bölge halkının Germiyanoğulları´na karşı vermiş oldukları mücadele günümüze kadar gelen " Avşar Beyleri" türküsü ile ifadesini bulmuştur.

Garbikaraağaç, 1870 tarihli "Osmanlı İdari Nizamnamesi" ile 1871 yılında ilçe olmuştur. 1888 yılında Denizli Sancağı´na bağlanan Garbikaraağaç kazası, daha sonra ACIPAYAM adını almıştır.

YÜZÖLÇÜMÜ, COĞRAFİ KONUM VE RAKIM

Acıpayam, coğrafi konum olarak Akdeniz Bölgesi´ndedir. Acıpayam, 1628 km² yüzölçümü ile Denizli´nin en büyük ilçesidir. Deniz seviyesinden yüksekliği 885 metredir. Anadolu Yarımadası´nın güneybatısında, Ege Bölgesi´nin güneydoğusunda yer almaktadır. Ege Bölgesi´nden Akdeniz Bölgesi´ne geçiş noktasında olan ilçenin doğusundaki, Burdur iline bağlı Çavdır, Yeşilova ve Gölhisar ilçeleri, batısındaki Tavas ve Beyağaç, kuzeyindeki Serinhisar ve Çardak, ve güneyindeki Köyceğiz ve Çameli ilçeleri ile sınırı bulunur. İlçe merkezi ve merkeze bağlı 14 belediye, 38 köy ile, toplamda 52 yerleşim biriminden oluşmaktadır.

İKLİM

Coğrafi yönden Ege Bölgesi içindedir. Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi geçiş noktasında olması nedeniyle değişken iklimi vardır. Kuzey kısımlarında göller Bölgesi´nin iklim özelliklerini taşır. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı, bazen de kışlar ılıman geçer. Güneye inildikçe Gireniz Vadisi boyunca Akdeniz iklimi hüküm sürer.

NÜFUS

2012 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre, toplam ilçe nüfusu 56.330'dur. Bunun 13.746'sı şehir merkezinde; 23.732'si beldelerde; 18.852'si köylerde yaşamaktadır.

Nüfusun 28.231'i erkek, 28.099'u ise kadındır.

Nüfus artış hızı %-14.9 olup, kilometrekareye 35 kişi düşmektedir.

SOSYAL DURUM

Acıpayam, bölgedeki en eski Türkmen yerleşim noktalarının başında gelir. Yörenin kendine özgü ve çok renkli bir şivesi ve sanayileşmenin olmamasından dolayı geleneklerin büyük oranda korunduğu belde ve köyleri bulunmaktadır. Bazı belde ve köylerimizde yurt dışında çalışanlarının çokluğu nedeniyle, sosyal yaşam daha iyi seviyelerdedir. Tüm belde ve köylerde elektrik ve telefon mevcuttur. Birkaç köyün dışında içme suyu sıkıntısı yoktur. İlçe merkez ve beldelerde tarımın yanında el sanatları ve ticaret de yoğundur. Son zamanlarda fason üretim yapan tekstil işyerleri açılmaya başlamıştır. Ana merkezleri Denizli'de bulunan bazı tekstil firmaları ilçede dikim ve paketleme yerleri açmaya başlamıştır. Köylerde ise tarla tarımın yanında, kültür ırkı büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. İlçede eskiden pamuk ve tütün işçiliği için geçici olarak giden aileler çoğunlukta iken, bugün yok denecek kadar azalmıştır. Orman köyü olan bazı köylerden pamuk ve tuz işçiliği için ilçe dışına gidenler bulunmaktadır. 1980'li yıllarda İlçeden Denizli'ye göç yoğunlaşmış, 1990'lı yıllarda ise azalarak devam etmiştir. İlçe merkezi özellikle imar planı sonrası bir cazibe merkezi haline gelmiş olup Acıpayam'da konut üretimindeki yükseklik göze çarpmaktadır. Akalan ve Dodurgalar Beldeleri ile Gümüş köyünde yağlı pehlivan güreşleri yapılmaktadır. Acıpayam merkezde ve Yeşilyuva Beldesinde yapılmakta olan festivaller son yıllarda yapılmamaktadır.

ACIPAYAM´DA İZ BIRAKANLAR

Ali Vehbi AYKOTA (1981?1959)

Ali Vehbi AYKOTA 1881 yılında Acıpayam ilçesine bağlı Karahöyük köyünde doğdu. İlk mektebi (iptidai) ve ortaokulu (Rüştiye) Acıpayam'da, Liseyi (idadi) Denizli'de okudu. Köyden ayrılmasını istemeyen annesi nedeniyle yüksek tahsil yapmaya gidemedi ve önce Yatağan medresesine, sonra Acıpayam medresesine giderek dini eğitimini tamamladı ve icazetini aldıktan sonra açılan bir sınavı kazanarak muallimliğe (öğretmenliğe) atandı. İlk görevine Yüreğil köyünde başlayan Ali Vehbi Hocanın görevi sadece öğretmenlik değildi. Onu tanıyanlar, 30?40 köyde okul yaptırılmasına önderlik yaptığını ve yetiştirdiği öğretmenleri bu okullara tahin ettiğini bilirler.

1915 yılında askere çağrılmış, eski adıyla ihtiyat zabiti(yedek subay adayı) olarak İstanbul'a gitmiştir. Çanakkale, Musul, Süveyş ve Irak cephelerinde bulunmuş ve 120 defa çeşitli cephelerde savaşmış, 6 kez ciddi yaralar almış gazilik mertebesine erişmiştir.

Ali Vehbi Hoca 1923?1936 yılları arasında Karahöyük, Kızılhisar ve Evkara'da görev yapmış, emekli olduktan sonra Denizli'ye yerleşerek Belediye meclis üyeliği ve Belediye başkan vekilliği görevlerinde bulunmuştur.

Eserlerinden Bazıları:
Garbi Karaağaç (Acıpayam)
Cumhuriyet Fazilettir

Bayram ŞİT (1930- )

Güreşçi, antrenör. Acıpayam'a bağlı Akşar Köyünde doğdu. Karakucakta yöresinde adını duyurduktan sonra, Güreş Milli Takımına alındı. Minder güreşine 1950'lerde başladı. 1952 Helsinki Olimpiyatlarında kazandığı birincilik ve 1954'te Tokyo'da kazandığı dünya ikinciliği dereceleriyle tanındı.1956'da İstanbul'daki şampiyonada dünya üçüncüsü, Melbourne Olimpiyatlarında da dünya ikincisi oldu.

Spor yaşamını kapadıktan sonra, 1961?1964 arasında Güreş Federasyonunda antrenörlük yaptı. Daha sonra Fransa'ya giderek 1966'ya kadar orada çalıştı. Yurda dönüşünden sonra çeşitli dönemlerde Güreş Milli Takımını çalıştırdı.

Kerim Aydın ERDEM (1934? )

24 Eylül 1934´te Denizli´nin Acıpayam ilçesinde doğdu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın Yüksek Okulu Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Bölümü´nü bitiren Erdem, 6 Kasım 1956 ile 30 Nisan 1957 tarihleri arasında Çatalca İlköğretim Müdürlüğü´nde vekil öğretmenlik yaptı. Erdem, 1 Ekim ile 17 Aralık 1957 tarihleri arasında Milli Eğitim Bakanlığı Anıtkabir Müdürlüğü´nde memur olarak çalıştı. Sigortalı olarak 1 Aralık 1958´de Ankara Türk Ocağı´nda, 28 Ağustos 1962´de de Tarım Bakanlığı Neşriyat Müdürlüğü´nde görev yapmaya başlayan Erdem, 28 Ağustos 1962´de askere gitti.
2 Ağustos 1964´te askerlik hizmetini tamamlayan Erdem, 3 Aralık 1964´te TRT´ye girdi. Burada, Ankara Radyosu´nda Metin Yazarı, Prodüktör, Şef Prodüktör, Program Müdür Yardımcısı, Program Müdürü, Personel Daire Başkan Yardımcısı, Radyo Programları Yapım ve Yayın Dairesi Başkanı, İnceleme ve Araştırma Kurulu Başkanlığı´nda Üyelik ile Erzurum Bölge Müdürlüğü´nde Uzman görevinde bulundu.

Cem Duna´nın TRT Genel Müdürlüğü görevinden ayrılması üzerine bu göreve 10 Temmuz 1989´da Kerim Aydın Erdem atandı. Erdem, 10 Temmuz 1993´e kadar sürdürdüğü bu görevinden emekli oldu.

Hasan GÜNGÖR (1935? )

Güreşçi. Acıpayam'a bağlı, Akşar Köyünde doğdu, 1955'te Güreş Milli Takımına girdi. 1956-1957'deki karşılaşmalarında dünya üçüncüsü oldu. 1958'de Sofya'daki olimpiyatlarda da dünya şampiyonluğunu kazandı. Bu başarısını 1960'ta Roma'daki olimpiyatta da yineledi.

1961'de Tokyo'da ve 1962'de Amerika'da dünya ikincisi, 1963 Napoli Akdeniz Oyunlarında şampiyon oldu. 1964'te Tokyo Olimpiyatlarında ve Toledo'da dünya ikincisi, Almanya'da Avrupa Şampiyonu oldu. 1967'de dünya üçüncülüğü derecesinden sonra spor yaşamını kapattı.

Tahir KUTSİ MAKAL (1937- )

Yazar, gazeteci. Acıpayam'ın Oğuz Köyünde doğdu. Denizli Lisesini bitirdikten sonra, İstanbul Gazetecilik Okuluna girdi. Öğrenimi sırasında Ten ve Yeni Gazete'de çalıştı. 1958'de bir ara Yelken dergisini yönetti. 1965'te Tarla dergisini çıkarmaya başladı. Son Havadis, Ortadoğu gazetelerinde çalıştı.

Önceleri şiir yazdı. Gazeteciliğe başladıktan sonra röportaj, gezi, inceleme yazılarına yöneldi. 1960'ta İstanbul Gazeteciler Cemiyeti, 1961'de Türkiye Gazeteciler Sendikası armağanlarını kazandı. Ayrıca Meydan Dayağı romanıyla 1976, Kamyon'la da 1977 Peyami Safa Roman Yarışmasında ödül aldı.

Eserlerinden Bazıları:
İç Göç (1964)
Köylü Gözüyle Avrupa (1965)
Aşık Veysel (1969)
Anadolu'da Türk Mührü (1971)

Hüseyin YILMAZ (1940? )

Bilim adamı. Acıpayam'ın Yumrutaş Köyünde doğdu. İstanbul Teknik Üniversitesinin Elektrik bölümünü bitirdikten sonra Amerika'da MIT Üniversitesi Fizik Bölümünde doktora yaptı ve profesör oldu. Einstein'in, fonksiyon teorisine katkılarına yönelttiği eleştiriler dünya kamuoyunda ilgiyle karşılandı. Kimi çevrelerce bu, Einstein'in yaklaşımının çürütülmesi olarak değerlendirildi.