Medeniyet ve kültür kavramları tanımlanarak, islamın medeniyet ve kültürün oluşumunu sağlayan etkenler vurgulanmış, medeniyet ve kültürün cihanşumül oluşu gelişimi kısa özetle anlatıldı. Daha sonra islam medeniyetinin tarihi süreci günümüze kadar  ulaşmasındaki devlet milletlerin katkıları detaylandırılarak anlatılmıştır. İslamın medeniyet ve kültürün oluşumunda esas aldığı temel kaynaklar olarak Kuran-ı kerim ve sünnet, Aklı selim, havassı selime, örf ve adetler, diğer kültür medeniyetlerin etkileri örnekler verilerek tamamlanmıştır.

İslam medeniyet ve kültürünü oluşturan kavramlar olarak; Hürriyet, ilim, evrensellik, barış kavramları üzerinde durulmuş. Türk islam kültür medenyetinin tarihi gelişimi üç ana başlıkta toplanmıştır.

Türk islam medeniyetinin oluşumunda etkili olan eğitim sürecinde önemli şahsiyetler ve eserleri kısaca anlatılmıştır.

 

Kültür ve medeniyetimizin eğitim anlayışını yansıtan temel esreler ve klasik metinlerin dayanakları

 Medeniyet ve kültürler, bir bütün teşkil ederler. Her medeniyet kendine has bir kültür ve sanat yaratır. Medeniyet, kültür yaratan düzendir.

İslam Kültür ve Medeniyetinin Kaynakları

1-KURAN-I KERİM VE SÜNNET

İslam kültür ve medeniyetinin ana kaynağı Kur'ân ve sünnettir. Toplumun uyması gereken kanun ve nizamlar Kur'ân'da mevcuttur.

2- AKLİ SELİM

İnsanı ilahî emirler karşısında muhatap kılan akıl, "akl-ı selim"dir. Akl-ı selimin Türkçe'de kazandığı anlamlardan ilki, hüküm ve kararlarında doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırma yetisidir.

3- BEŞ DUYU (HAVASSI SELİME)

İslam kültür ve medeniyetinin kaynaklarından biri de beş duyudur. Havâs, kelimesi beş duyu anlamına gelen hiss'in çoğuludur. İnsanların sahip olduğu hisler, görme, işitme, tatma, koklama ve dokunma olmak üzere beş duyudan oluşur.

 4- ÖRF ADET VE GELENEKLER

Müslümanlar hakim oldukları coğrafyalar farklı düşüncelerle ve uygulamalarla karşılaşmıştır. Bunları hem etkilemiş hem de onların birikiminden etkilenmiştir.

 5- DİĞER KÜLTÜR VE MEDENİYETLER

Her toplumun yapısı bir inanca ve ona bağlı bir ahlak nizamına dayanır. Medeniyetin ruhsal temeli bir inanç, toplumsal temeli o inanca bağlı bir ahlak nizamıdır.

KÜLTÜR MEDENİYETİMİZİN ÖZELLİK VE ÖZGÜNLÜĞÜ

İslam kültür ve medeniyetini diğerlerinden ayıran inanç, ibadet, ilim, sosyal hayat, teknik vb. alanlarda meydana getirdiği müşterek unsurları/esasları vardır. Bu esaslar aşağıda kısaca özetlenmiştir.

Hürriyet; İslam kültür ve medeniyet tarihinde hürriyet konusu, filozoflar, dilbilimciler, kelamcılar, fakihler ve mutasavvıflar tarafından farklı açılardan tartışma konusu yapılmıştır.

İlim; İslamiyet, yeryüzünde insanlığı ilme sevk eden ve ilim tahsilini ibadet sayan yegâne dindir. İslamiyet, "İlim dini" olarak da sıfatlandırılabilir. İslam, insanı, ilim öğrenmeye teşvik etmiştir.

Evrensellik; İslam kültür ve medeniyeti hem kaynağı hem içeriği ve mahiyeti itibarıyla evrenseldir. İslam medeniyetinin kaynağı, insanları, yeri ve gökleri, kısaca evreni yaratan Yüce Allah'tır (c.c.). O, dışlayıcı değil, birleştiricidir.

Barış; Tevhid mücadelesi veren peygamberlerin hayatları incelendiğinde hepsinin bozgunculuğa son vermek ve şirki sonlandırıp Allah'a (c.c.) inanılmasını sağlamak için çaba sarf ettikleri, kendilerine yapılan her türlü şiddete karşı sulh/barış ile karşılık verdikleri görülür.

KÜLTÜR MEDENİYETİMİZDEN EĞİTİME YANSIMALAR

Türk eğitim tarihi, üç ana döneme ayrılır:

                             (1) İlk Türk Devletlerinde Eğitim,

                             (2) İslamiyet'in Kabulünden Sonra Türklerde Eğitim,

                             (3) Cumhuriyet Döneminde Eğitim.

İslamiyet öncesi dönemde Türk devletlerinden üçü ön plana çıkar: Hun, Göktürk ve Uygur devletleri. Din ve inanış, kültür ve uygarlığın oluşmasında rol oynayan temel unsurlardandır. Nitekim İslamiyet'in kabulünden önceki Türk toplumlarının siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının şekillenmesinde de din ve inanışın önemli bir rolü vardır. Yeni bir dini benimsemek, o dinin etrafında gelişen uygarlığın üyesi olmak anlamına gelir

İslamiyet'i kabul eden Karahanlılar döneminde Türklerin toplum yapısında önemli değişiklikler olmuş; eski Türk kültürü ile İslam kültürünün kaynaşması sonucunda Türk-İslam kültürü ortaya çıkmıştır. İslamiyet'in kabülünden sonra sosyal, siyasi ve ekonomik alanlardaki önemli değişimlerin doğal bir sonucu olarak eğitim anlayışı ve uygulamaları da değişmiştir. Karahanlılar döneminde olduğu gibi Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de bilimsel eserlerin hükümdarlara ithaf (adına sunma) edilmesi, bunun delili olarak gösterilebilir. Karahanlılar döneminde örgün eğitim kadar yaygın eğitime de önem verilmiş, meslek eğitiminin çocuk yaşlarda başlamasına dikkat edilmiştir.

Geleneksel Osmanlı eğitim sistemi, dinî temele dayanır ve âlim (bilgin) sözcüğünden din bilgini anlaşılır. Devletin, sivil eğitim kurumları üzerinde herhangi bir denetim ve kontrolü yoktur. Eğitim yöntemi esas olarak nakilci ve ezbercidir. Tanzimat Dönemine kadar, eğitim her düzeyde ücretsizdir. Osmanlıca adı verilen Türkçe, Arapça ve Farsça karışımı yapay bir dil geliştirilmiştir. Böylece aydınlarla halk arasındaki uçurum derinleşmiştir. Eğitim ve bilginin toplumda yaygınlaşması güçleşmiştir. XVIII. yy.dan sonra, eğitim sisteminde yenileşme başlamıştır.

Cumhuriyetin ilanından sonrada eğitime büyük önem verilmiş. Okullaşma oranı artırılmış öğretmen yetiştirme amaçlı enstitüler fakülteler açılmıştır.

TÜRK İSLAM MEDENİYETİNDE ÖNEMLİ ŞAHSİYETLER VE ESERLERİ         

Türk islam medeniyetinde önemli şahsiyetlerin tamamının anlatılması yeterli olmayacağı için mihenk taşı olan bazı  şahsiyetler ve eserleri üzerinde durulmuştur.

HAREZMİ:  Hesab-ül Cebir vel-Mukabele adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden  denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Harezmi sıfır rakamını (0) ve x bilinmeyenini kullandığı bilinen ilk kişidir.

BİRUNİ :   Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır.Tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve yararlı otlar üzerinde bir dizin oluşturmuştur. Kanun adlı eserinde Aristo ve Batlamyus'un görüşlerini tartışma konusu yaparak Dünya'nın kendi ekseninde dönüyor olma olasılığı üzerinde durması bilim tarihi açısından önemlidir.

FARABİ : 8. ve 13. yüzyıllar arasındaki İslam'ın Altın Çağı'nda yaşamış ünlü filozof ve bilim adamı gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. Kindi'nin kurucusu olduğu kabul edilen ve İslam felsefesi içinde rasyonal/Aristocu eğilimi ifade eden Meşşaîlik akımının ikinci kurucusudur

İBN-İ SİNA: Tıp ve Felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kitap yazmıştır. Tıp alanında yedi asır boyunca temel kaynak eser olarak süre gelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur

GAZALİ:  Gazali, İhyau Ulumud Din adlı eserinde :"Hayvanları bile ehlileştirmek ve terbiye etmek mümkün iken insanoğlu hakkında terbiyeyi inkar etmek nasıl olur?" diyerek herkesin eğitilebileceğini savunur. Gazali'ye göre çocuk, anne-babanın yanında ilahi bir emanettir, ona göre çocuğun kalbi saf bir cevherdir. Her türlü nakış ve şekilden boş verilerle her şeyi kabule hazırdır. Verilen her şeyi kabule hazır olan çocuğun iyi bir insan olabilmesi için eğitilmesi gerekir. Ona iyilik telkin edilir. İyi işler yaptırılırsa o iyi bir insan olarak yetişir, kötü işlere itilir, kötü örnek olunursa ona kötülük edilmiş olur.

Ona göre çocuğun eğitilmesi ve korunmasında en önemli görev aileye düşmektedir. Gazali öğretmenin öğrencilere sevgi ve şefkat gösterip, onlara kendi çocukları gibi davranmasını ister.